17 jan 2020

Collectief Walden maakt het onzichtbare zichtbaar

Foto: Collectief Walden

Tijdens Beyond the Black Box zie je ze van de ene naar de andere installatie hollen: hout zagen, kachel opstoken, ijs smelten, sauna opgieten. De leden van Collectief Walden bouwen in en rondom de Brakke Grond aan een ecosysteem.

Bioloog/muzikant Thijs van Vuure, beeldmaker/filosoof Jente Hoogeveen, dramaturg/filosoof Thomas Lamers en scenograaf/acteur René van Bakel vormen Collectief Walden en vinden elkaar in een missie die discipline-overstijgend is. Zij maken werk dat voortkomt uit een gedeelde visie over de mens en natuur. Thomas: “De natuur is niet iets waar je op zondagmiddag naar toe kunt gaan. Zelfs als je in een helder verlichte ruimte in een kantoorpand zit, ben je al in de natuur.” Thijs: “Eigenlijk zijn wij voor de opheffing van de term natuur.”

Zorgen dat het geen ‘ding’ wordt

We zijn goed in het “ver-dingen,” vertelt Thijs. “Een afstand creëren tussen onszelf en een object, tussen onszelf en de natuur of tussen het kipfiletje van de Albert Heijn en de kip zelf. “Door de natuur tot een Ander te maken kun je er een oordeel over uitspreken zonder dat het daarbij over jezelf gaat.” Collectief Walden probeert die grens tussen mens en natuur te vervagen. Een betrokken houding is noodzakelijk in deze tijd van klimaatcrisis. Thomas deelt een quote van David Attenborough “No one will protect what they don’t care about; and no one will care about what they haven’t experienced.” 

De installaties van Collectief Walden vormen een ecologie, maken de toeschouwer bewust van soms onzichtbare verbanden en doen ze deze zelfs fysiek ervaren. “Alle werken transformeren van zichzelf,” zegt Thijs, “aan het begin zijn ze anders dan aan het einde - per definitie. Het zijn allemaal tijdswerken.” In OLIE vormen ijs, aarde en olie in een glazen bak een langzaam bewegende sculptuur. In IJS verandert een groot blok ijs door de warme handen van de toeschouwer in 85 liter smeltwater. Dit water verdampt Collectief Walden weer in de voor publiek toegankelijke sauna die de installatie HITTE vormt. Zo verdwijnt de ene in de andere installatie.

We gaan heel veel hout verbranden - voor niets. Om te visualiseren wat we in het dagelijks leven de hele tijd doen. Al die grachtenpanden die nog enkel glas hebben, bijvoorbeeld, omdat dat nu

We gaan heel veel hout verbranden - voor niets

Het meest in het oog springende werk is WARMTE. Collectief Walden bouwt een groot altaar op het Nesplein ter ere van de ‘God Van Het Warmteverlies’, inclusief brandend vuur en verwarmde radiator-altaarbankjes. René: “We gaan heel veel hout verbranden - voor niets. Om te visualiseren wat we in het dagelijks leven de hele tijd doen. Al die grachtenpanden die nog enkel glas hebben, bijvoorbeeld, omdat dat nu eenmaal monumentaal is. Omdat we het normaal zijn gaan vinden, zetten we daar niet per se vraagtekens bij.” 

Met WARMTE probeert Collectief Walden in een zo’n kort mogelijke tijd zoveel mogelijk warmte de atmosfeer in te sturen. René: “Door iets uit te vergroten en heel zichtbaar te maken, gaan mensen daar nu wel vragen bij stellen.” Bij het WARMTE-altaar organiseert Collectief Walden “diensten”, predikt zelf over warmte, maar nodigt ook dichters, muzikanten, journalisten en filosofen uit om een preek te geven. Net als binnen het collectief komen verschillende perspectieven hier samen.

Bloei bestaat alleen bij de gratie van verval

“We zijn sterk geneigd alleen naar de voorkant van het systeem te kijken, maar wij zijn geïnteresseerd in het geheel. Bloei bestaat alleen maar bij de gratie van verval. Dat is wat een gezond ecosysteem maakt.” Toch richten wij onze samenleving vooral in met een constante focus op bloei – als een ongezond ecosysteem dus. Thomas: “Met oudjaar wordt overal vuurwerk afgestoken, maar de volgende ochtend is meer dan de helft al opgeveegd door onzichtbare mannetjes. We willen het verval niet meer zien.”

Vergeet jezelf niet! Je bent er, je hebt invloed en daar moet je bewust mee omgaan wil je verantwoordelijk leven.

Dat de installaties in de publieke ruimte staan, is een bewuste keuze. Thomas: “In de black box is alles op alles gezet om de toeschouwer in de gelegenheid te stellen zichzelf te vergeten. Wij zeggen juist: ‘Vergeet jezelf niet! Je bent er, je hebt invloed en daar moet je bewust mee omgaan wil je verantwoordelijk leven.’” Net als in de klimaatcrisis is het publiek bij Collectief Walden onderdeel van de ecologie. René: “Ons werk is een ingang om een gesprek te beginnen om juist toenadering te zoeken tot de mensen. We proberen het publiek niet als ‘de ander’ te zien.” Jente: “We verdwijnen ook nooit in de coulissen. We zijn heel benaderbaar eigenlijk.” Collectief Walden is tijdens Beyond the Black Box doorlopend aan het werk en staat altijd open voor een gesprek.

We moeten ‘kathedraaldenken’

Tegelijkertijd vormt het werken aan de ENERGIE-reeks mogelijk de voeding voor nieuw project. Thomas: “In de restanten van het ene gewas, verbouw je het andere gewas. Dat doen wij nu ook.” Tijdens Beyond the Black Box onderzoekt Collectief Walden het ‘kathedraaldenken.’ Thomas: “Wat betekent het om aan een project te werken dat niet af zal zijn voordat je sterft? Een houding die volgens ons erg nodig is in dit klimaatdebat.”

De installaties van Collectief Walden zijn goede ‘conversation starters’, denkt René. Thomas vult aan: “Wij hoeven nooit retorische trucs toe te passen om ons publiek aan het praten te krijgen; ze zijn al bezig.” Misschien ook wel omdat de installaties zulke fijne conversatieruimtes zijn. Dat is belangrijk voor Collectief Walden, zegt ook Thijs: “Ik voel zelf dat we altijd fijne plekken proberen te maken, waar het goed is om te vertoeven, zoals een ijsaltaar, lekkere warme bankjes in de winter…” Jente vult aan: “Of met je biertje in de sauna.”

Voorbij de point of no return

Zoals de installaties met de tijd transformeren, verandert de toeschouwer soms blijkbaar ook. René: “Ik denk echt dat we mensen kunnen veranderen: een nieuwe visie kunnen geven op iets! Daar ben ik echt van overtuigd. Al gebeurt dat maar bij drie van de negentig mensen, dan ben ik al heel blij!” Thomas komt tussendoor: “We hebben twee bevestigde vegetariërs na de voorstelling in het slachthuis!” Collectief Walden juicht collectief. 

Thomas: “Het is niet dat we nieuwe informatie brengen. Wij doen research, we lezen dezelfde kranten, maar we helpen mensen soms voorbij de point of no return.” Terwijl het hout brandt, het ijs smelt en het water verdampt, beweegt zich binnen de toeschouwer ook iets. Welk point of no return komt de toeschouwer tegen tijdens Beyond the Black Box? Ik zet mijn verwarming vast iets lager.

Collectief Walden bij Beyond the Black Box

Wil je de ecologie van Collectief Walden aan den lijve ervaren? Kom dan naar Beyond the Black Box. Op 31 januari trapt Collectief Walden samen met Miet Warlop af in de Proloog en toont dan de performance OLIE om 19:30 in de foyer van de Brakke Grond. Toegang tot de performance van Collectief Walden is gratis. Van 5 tot en met 8 februari zijn ook de andere werken uit de ecologie te zien en te ervaren.